Türkiye'nin Siyasal Hayatı Ünite:2 Ders Notları



TÜRK SİYASAL HAYATI 2.ÜNİTE DERS NOTLARI
KOPMA (RUPTURA) : Yürürlükteki kurumsal düzenlemelerden ani kopuştur.
OTORİTERİZM : Siyasal iktidar yetkilerinin tek elde ( parti şef ) toplandığı siyasal rejimdir.
SORU : Türkiyede demokrasiye geçiş süreci hangi yıllar arasında ve hang i şekilde olmuştur?
CEVAP: 1945-1950 yılları arasında bir reform şeklinde olmuştur.
NOT: Siyasal iktidarı elinde tutan otoriter CHP anayasal düzen içinde bir kopma olmadan Demokratik Partiye (DP) teslim etmiştir. Bu geçişi başlatanlar iktidarı elinde tutan CHP olmuştur.
SORU: CHP yönetiminde liberalleşme işaretleri ilk ne zaman görüldü?
CEVAP: 1944 yılında görülmeye başlamıştır.
SORU : İsmet İnönünün 1 Ocak 1945 te yaptığı TBMM konuşmasının sonucunda ortaya çıkan gelişme nedir?
CEVAP : Demokratikleşmeye yeşil ışık yakılmıştır.
SORU : 1945 yılında mecliste hakiki ve uzun süreli ihtilaf çıkmasına neden olan yasanın konusu nedir?
CEVAP: Toprak reformu yasa tasarısıdır.
NOT: Toprak reformu yasa tasarısına muhalefet edip hem partiden hem milletvekilliğinden istifa etmiş olan Celal Bayar liderliğinde CHP den ihraç edilmiş üç milletvekiliyle (Adnan MenderesFuat köprülüRefik Koraltan) birlikte Demokratik Parti 7 Ocak 1946 da kuruldu.
NOT: İsmet İnönü Demokratik Partinin programına karşı şu konularda hassastı.
1.) Laiklik karakterinin korunması
2.) Dış politika
3.) İlköğretimin yaygınlaşmasına yönelik kampanya

SORU : Milli Kalkınma Partisi kim tarafından kaç yılında kuruldu?
CEVAP: Nuri Demirbağ tarafından 18 Eylül 1945 te kuruldu.
NOT: DP nin yerel örgütleri hızlıca bütün ülkeye yayıldı. 10 Mayıs 1946ta toplanan CHP kurultayı kendisini yeni siyasal rekabet şartlarına uyarlamak için parti tüzüğünde bazı değişiklikler yaptı.
SORU: Türk tarihindeki ilk gerçek anlamda yapılan seçimler hangi tarihte oldu ve bu seçimlerde hangi parti kaç sandalye aldı?
CEVAP: 21 Temmuz 1946 yapıldı.DP 62 CHP 396 Bağımsızlar 7 sandalye kazandı.
SORU: Demokratik Partinin bu dönemdeki birinci arzusu neydi?
CEVAP: Seçim usulünün daha fazla demokratikleşmesidir. Recep Peker 1946 dan 1947 Eylüle kadar başkanlık yapmıştır.
NOT: İnönünün demokrasiye bağlılığı geçiş sürecindeki en önemli faktördür.12 Temmuz 1947de 12 Temmuz Beyannemesi diye bilinen şu konuşmasını yapmıştır. Devlet başkanı olarak ben kendimi bu iki partiye de aynı derecede sorumlu görmekteyim.Muhalefet ve iktidar liderlerinden gerçek anlamda işbirliği yapmalarını istiyorum demiştir.
SORU : Recep Pekerin başbakanlıktan istifa etmesinin nedenleri nelerdir?
CEVAP: 1.) İnönüyle ayrıklar olması
2.) CHP içinde ılımlı ya da liberal grubun (otuzbeşler) artan muhalefeti
NOT : Hasan Saka Recep Pekerin yerini aldı.
SORU : 1949 yılında demokrasiye geçiş sürecindeki son engeller hangi başbakan döneminde kalkmıştır?
CEVAP: Şemsettin Günaltay

ILIMLI: Siyasette köktenci hızlı bir dönüşümden yana olmayan aşırı görüşler arasında ortalama bir görüş savunan kişi parti ya da örgüttür.

LİBERAL : Siyasi alanda bireysel özgürlüklerin geliştirilmesinden ekonomide de özel girişime dayalı devletin müdahale etmediği bir ekonomik düzenden yana olan kişi ya da partilerdir.
NOT: Şubat 1950 de seçim kanunu değiştirildi.Gizli oyaçık sayım ilkesi getirildi.14 Mayıs 1950 seçimlerinde DP 408 sandalye CHP 69 sandalye kazandı.
SORU: DPnin muhalefeti boyunca kullandığı sloganlar nelerdir?
1.) Serbest ve dürüst seçimler
2.) Kapsamlı sivil örgütler
3.) Keyfi ve otoriter yönetime son verme
4.) Ekonomik liberalleşme
5.) Devlet bürokrasisinin azaltılması
SORU: Türkiye de demokrasiye geçiş sürecinin başarılı olmasının nedenleri nelerdir?
1.) Hükümetin muhalefetten güçlü olması
2.) Ilımlarının aşırılardan güçlü olması
3.)Reformcuların tutuculardan güçlü olması
4.) İnönünün ılımlara liderlik etmesi
5.) DP liderliğinin ılımlı olması
NOT : Samuel P.Hungtington eğer tutucular hükümette ve aşırılar muhalefete hakim olsaydı demokratikleşme mümkün olmazdı der.1950 seçimleri Huntingtonun şaşırtan (sürpriz) seçimler kategorisine iyi bir örnektir.
NOT : İnönünün reform sürecini başlatmasındaki güdüler şunlardır.
1.) Uluslar arası Konum : Demokratik rejimlerin II.Dünya Savaşındaki zaferi ve Türkiyenin Sovyet tehdidine karşı Batı ile yakınlaşma ihtiyacı
2) Türk toplumundaki sosyo-ekonomik dönüşümler
3.)Var olan otoriter rejimin doğası
4.) Tek parti sisteminin baştaki şahısa dayandığı düşüncesi
SORU : Türkiye de tek parti rejiminin Liberal demokratik geleneğe komünist ve faşist tek parti rejimlerinden daha yakın olmasının nedeni nedir?
CEVAP: CHP nin pozitivist – rasyonalist düşünceye sahip olması
Askeri yönetiminden demokrasiye geçişler :
SORU : Türkiyede demokrasi kaç kez askeri müdahale ile kesintiye uğramıştır?
CEVAP: 196019711980 tarihlerinde üç kez kesintiye uğramıştır.

NOT: 1960 ve 1980 askeri müdahaleleri var olan kurumsal düzenden tam bir kopuş içermesine karşılık 1971 müdahalesi yarı darbe niteliği taşır.Anayasayı yürürlükten kaldırmamışmeclisi dağıtmamışpartileri yasaklamamış bir demokrasinin yeniden dengelenmesiydi.

NOT: 1960 darbesi anayasal krizi çözmeye yönelik arabulucu bir nitelik taşırken 1980 MGK rejimi ise sosyal ekonomik ve siyasal yapıları bütünüyle değiştirmeye yönelik bir müdahalesidir. Her ikisinde de amaç askeri rejimler kurmak değildir.

NOT: İki müdahele arasındaki fark : 1960 darbesini orta rütbeli bir grup askerin1980 de ise (1971 deki) gibi hiyerarşik emir-komuta zinciri içinde en üst seviyedeki MGK tarafından yapılmasıdır.


Diğer önemli fark : 1960 daki MBK (Milli Birlik Komitesi) CHP ve siyasal güçlerle işbirliği yapmış olması.1980 deki MGK nin ise siyasal parti ya da diğer güçlerle işbirliği yapmamasıdır.Partileri yasaklamamışsadece üç partiye seçime katılma izni verilmiştir.

NOT: 1960 ile 1980 darbeleri arasındaki benzerlik şudur. Askeri rejimin siyasal etkisi seçimlerin yapılmasından sonra da uzun süre devam etmiştir.

NOT: Guillermo O Donnell Bürokratik –otoriter rejimlerin ortaya çıkmasında etkili olan faktörleri şöyle sıralamıştır.
1.) Yüksek enflasyon oranı
2.) İşsizlik
3.) Ara mallar ve tüketici malların eksikliği
4.) Ödemeler dengesindeki açıklar
5.) Uluslar arası rekabet gücü olmadığı için döviz açığı
6.) Düşük büyüme oranları
7.) Ekonomik krizin sanayi işçisini radikalleştirilmesi siyasal kutuplaşmanın artması

3.) Demokratik Yönetimin Krizleri ve Çöküşleri
1960 ÇÖKÜŞÜ
Türkiyenin ilk yaygın demokrasi girişimi 27 Mayıs 1960 da askeri darbeyle sona ermiştir.
SORU: 1957 seçimlerinden sonra DP muhalefete karşı aldığı tedbirler nelerdir?
CEVAP: 1.)Basın yasasının sertleştirilmesi
2.) Çok sayıda gazetecinin hapsedilmesi
3.) Kırşehir ilini CMP (Cumhuriyet Milet Partisine oy verdikleri için ilçeye çevirmek
4.) Devlet radyosunun tek taraflı kullanılması
5.) Gösteri ve siyasal toplantıları yasaklaması
6.) Devlet memurlarını erken emekliliğe zorlaması
7.) Muhalefetin karma liste yapmasını yasaklamak
8.) Dini faaliyetlere karşı tavizkar olması
SORU: Demokratik rejimin başarısızlıkla sonuçlanmasının nedenleri nelerdir?
CEVAP: DP içindeki CHP karşıtı güçler DP liderlerinin önceden içinde yer aldıkları CHP altında siyasete alışmış olmaları DP nin bürokrasiyle çatışmış olması
SORU: Türkiye de ilk ve uzun demokrasi deneyiminin başarısızlığının nedenleri nelerdir?
CEVAP : 1.) DP içindeki CHP karşıtı güçler
2.) Siyasal sosyalleşmelerini CHP içinde yaşamış olan DP liderlerinin yarışmacı bir partiden çok tek parti ile uyumlu tutumlar göstermeleri
3.) İktidar partisinin sınırsız iktidar hakkı olduğu DP ile devlet bürokrasisi arasındaki çatışma asker ve bürokratik grupların DP rejimi döneminde sosyal statü siyasal nüfüz ve gelir kaybına uğramaları






SORU: 27 Mayıs 1960 askeri müdahelesinin genel özellikleri şunlardır.
1.) Orta rütbeli askerler tarafından yapılması 2.) MBK ile üst rütbeli subaylar arasında ihtilaf yaşanması
3.) MBK nin ana muhalefet partisi CHP ile sıkı işbirliği içinde olmaları 4.) MBK nin yasama faaliyetlerinin sınırlı olması

1971 Krizi
1960 Anayasasının sağladığı liberal ortam sonucunda aşırı sağ ve sol gruplar siyaset sahnesinde yerini almıştır.Bu gelişmeyi ;
a) Aşırı gençlik grupları tarafından işlenen cinayetler
b) Adam kaçırmalarbombalamalar banka soygunlarışiddet
c) 15- 16 Mart 1970 te kanlı işçi ayaklanmaları işçi sınıfının radikalleşmesi
d) Topraksız köylülerin özel çiftlikleri işgal etmeleri kriz ortamına götürmüştür.
SORU : 12 Mart rejiminin özellikleri nelerdir?
CEVAP: 1.) Demokrasiyi yeniden dengelemek
2.) Meclisi feshetmemiştir.
3.) Siyasi partileri yasaklamamıştır.
4.) Anayasayı temel özgürlükleri kısacak şekilde düzenlemek
5.) Şiddetiaşırılıklarıanayasal değişiklikler yapmak
6.) Sosyal reformları gerçekleştirmek

NOT: 12 Mart hükümeti Nihat Erim başkanlığında partilerüstü ve teknoratlardan oluşturuldu. 1973 sonlarındaki parlemento seçimleriyle 1971 askeri darbesi sona ermiştir.

1980 ÇÖKÜŞÜ
1975 ten 1980 yılına kadar şiddet ve terörizm olayları artmış hükümet ve meclis hareket edemez duruma gelmiş ekonomik sıkıntılar ve uluslar arası problemlerle birlikte rejim1980 de meşruluğunu kaybetmeye başlamıştır.
NOT: 1980 çöküşüne yol açan yılların karakteristik özelliği AP ve CHP nin adaleti sağ ve sol teröristlere eşit bir şekilde uygulamadığı yönündeki yaygın kanaattır. APMHP ve MSP ile ortaklığı nedeniyle sağa çekilirken CHP de kendi solundaki küçük fakat gürültücü radikal gruplar tarafından sola çekildi.
NOT: Partizanlık ve terörizm siyasal sistemin meşruluğunu kaybolmasına yol açmıştır. Bu durumun diğer nedenleri şunlardır.
1.) Hükümetin ve meclisin hareket edemez duruma gelmesi
2.) Kamu görevlilerinin bölünmüşlüğü
3.) Ekonomik sıkıntılar
4.) Uluslar arası problemler (Kıbrıs sorunu Amerikan ambargosu )

NOT: Askerler ise CHP – AP hükümeti arzu etmekteydilerböyle bir işbirliğinin olmamasını demokrasinin çöküşünün asıl nedeni olarak görmüşlerdir.