Hava İle İlgili Deneysel Bilgiler



Hava ile ilgili deneysel temel ve ilginç bilgilerin yer aldığı yazımız. Havada ne bulunur havanın varlığı nasıl ispat edilir astronotlar neden özel elbise giyerler?

Dünyamız bir hava tabakasıyla çevrilmiştir. Hava olmadan hiçbir canlı yaşayamaz. Dünyayı çepeçevre saran havaya hava küre (atmosfer) adı verilir. Kalınlığı 500 ila 700 km.’dir.

Havayı gözümüzle göremesek de, yaptığımız birçok deney bize havanın varlığını kolayca anlatır. Bu deneylerden çıkardığımız sonuca göre:

• Hava renksiz, kokusuz, gaz halinde bir maddedir.

Öyleyse, havanın hacmi de, ağırlığı da olacaktır; çünkü maddenin hacmi, ağırlığı vardır. Gerçekten, havanın da hacmi, ağırlığı var. Ancak, bütün gazlar gibi havanın hacmi de, basıncı da içinde bulunduğu kaba göre değişir.

Ağzı açık bir şişe alalım. Bunun içinde hava vardır. Dolayısıyla şişenin içindeki havanın hacmi şişenin hacmine eşittir. Bir pompayla şişenin içine hava doldurursak, şişeye normal durumdakinden daha çok hava sokmuş oluruz. İkinci durumdaki havanın ağırlığı, birinci durumdaki havanın ağırlığından büyüktür elbette. Yalnız, her iki durumda da şişenin hacmi değişmediğine göre, havanın hacmi de değişmemiştir. Gaz olan maddelerin ortak özelliğidir bu:

• Gazlar büyük oranlarda sıkıştırabilirler. Şişenin içine hava bastıkça,»havanın hacmi değişmez ama, şişenin bütün çeperine yaptığı basınç değişir. Demek ki:

• Kapalı bir kap içine ne kadar çok hava basarsak, havanın o kaba yaptığı basınç artar.

Gelgelelim, dünyamızı çevreleyen atmosfer şişede olduğu gibi kapalı bir kap içinde değildir. Şimdi durum biraz daha değişiyor, önce, akla şu soru gelebilir: Gazlar kolayca uçan, dağılan maddeler olduğuna göre, hava neden dünyamızla birlikte dönüyor, dağılıp gitmiyor? Bu sorunun karşılığı yerin çekim kuvvetinde —yer çekiminde— gizlidir. Hava bir madde olduğuna göre yer çekimi, her madde gibi, havayı da çeker, dünyadan uzaklaşmasına engel olur; ayrıca, havanın bir ağırlık kazanmasına da yol açar. İşte, havanın bu ağırlığına biz hava basıncı deriz. Dünyanın her noktasında havanın ağırlığı basınç etkisi yapar. Canlılar bu basıncı duymazlar; çünkü bütün dış, iç organları bu basınç altında çalışacak biçimde yaratılmıştır.

ASTRONOTLAR NEDEN ÖZEL ELBİSE GİYİYORLAR?

Yeryüzünden yükseldikçe havanın basıncı azalır. Çünkü gitgide hava tabakasının kalınlığı, bundan dolayı da ağırlığı azalır. Biz buna basınç azalması deriz. Onun için, uzaya giden astronotlar özel giysilerle korunurlar. Korunmazlarsa ne olur? Yükseldikçe havanın basıncı azalır, astronot atmosferin dışına çıkınca bu basınç büsbütün yok olur. O zaman damarlarındaki kan dışarı fışkırır. Yeryüzünde hava basıncı ile damarlarımızda dolaşan kanın basıncı birbirini dengeler, kan damardan dışarı fışkırmaz. Hava basıncı ortadan kalkarsa, kan basıncını dengeleyecek hiçbir kuvvet kalmaz, kan dışarı fışkırır.

Hava, bundan başka, bütün canlıların solumaları için de vazgeçilmez bir maddedir. Bundan dolayı, başka gezegenlerde canlıların olup olmadığı, o gezegende hava bulunup bulunmadığına bakılarak, kolayca anlaşılır.

HAVANIN İÇİNDE NELER VAR?

Hava bir gaz karışımıdır. Azot ile oksijen gazlarının karışımından oluşmuştur. Havanın % 78’i azot, % 21’i oksijendir. İçinde ayrıca küçük oranlarda karbondioksit, asal gazlar, su buharı, toz, yabancı madde tanecikleri, mikroplar, bakteriler de vardır.

Hava basıncını ölçmeye yarayan aletlere barometre denir.