Roş Aşana (Yahudilerin Yılbaşısı)

Roş Aşana, Yahudilerin Yılbaşısı

İbranicede Roş Aşana "yılın başı" veya "yılın birinci günü" demektir. Yahudilerin yeni yılı olarak bilinen Roş Aşana, Eylül ve Ekim ayları arasında bir güne düşer.
Roş Aşana'da çalışmak yasaktır. Günün büyük bölümü sinagogda duada geçer; günlük olağan ibadet biraz daha uzun sürer.
Yahudilerin çoğu için Roş Aşana bir içgözlem, kendine bakış, geçmiş yılın hatalarını gözden geçirme ve yeni yılda yapılması gereken değişiklikleri planlama zamanıdır. Aile bireylerinin bir araya gelip birlikte yemek yemesine vesile olur. Bu bayramda, tatlı bir yeni yılı temsilen bala batırılmış elma yemek adettir. Ayrıca yeni yılda iyi dileklerin bol ve bereketli olması için nar da yenir. Diğer bir yaygın uygulama ise ilk günün sonunda su kenarına gidip, günahları simgesel olarak suya atma eylemi "Taşlik"dir.


Roş Aşana günü yemek, içmek ve mutlu olmak gerekir. Bu günde oruç tutulmaz, ağlanmaz; fakat günahlar içten itiraf edilir. Her ne kadar mutlu olmak gerekirse de bunun Yargı Günü olduğu unutulmamalıdır. Roş Aşana bir Yom Tov’dur ve Şabat günü yapılması yasak olan işler, Taşıma dışında, bu günde de yapılamaz. Roş Aşana’nın her iki gününde uyumamaya özen gösterilir. Ancak çok ihtiyaç duyuluyorsa öğleden sonra uyunabilir. Roş Aşana gecesi kadınlar mum yakarken “Şeeheyanu” berahasını söylemezler. Bayramın her iki gecesinde de Kiduş’ta “Şeeheyanu” berahası söylenir.
Roşaşana Sederi
Gimara’da (Keritut 6a) şu cümleye rastlanır : “Abaye şöyle dedi : ‘Her yılın başında herkes kabak, pırasa, pancar ve hurma yemelidir.’ ” Bu Gimara sebebiyle, yukarıda listelenen ve listelenmeyen bazı sebzeler, iyi şeyleri simgeledikleri için Roş Aşana’da yenirler. Bu yiyeceklerin neden “iyi şeyleri” simgeledikleri konusunu aşağıda inceleyeceğiz. Fakat önce açıklanması gereken konu, neden bu tipte simgeler kullanma ihtiyacı içinde olduğumuzdur. Biraz sonra göreceğimiz gibi, Roş Aşana ile ilgili olarak birçok simge ve gelenek vardır. Roş Aşana‘da bu simgesel yiyecekleri yememizin sebebi nedir?
Bu simgelerin her biri bazı şeyleri hatırlatmak amacını güder. İnsan, birer olumlu mesaj içeren bu yiyecekleri yiyerek, Roş Aşana’nın bu iyi şeyleri istemek için en uygun zaman olduğunu hatırlayacaktır. Zira Roş Aşana yargı günüdür. Kişi yargılandığının farkına vardığı zaman, kendi kurtuluşunun ve yargıdan yüzü ak bir şekilde çıkabilmesinin sadece bu simgelere bağlı olmadığını ve teşuva yapmanın gerekli olduğunu anlayacaktır. Bu sebeple, teşuva için en uygun zamanda olduğumuzu hatırlatan bu simgesel yiyecekleri Roş Aşana günü tüketmemiz oldukça uygundur.
Bu yiyecekleri yememizin başka bir sebebi de Roş Aşana bayramının ruhu ile ilgilidir. Roş Aşana günü okuduğumuz duaların anlamlarına bakacak olursak, bunların tümünde bulunan temel temanın, Tanrı’nın Yüceliği’nin ve Kral olduğunun ilanı üzerinde yoğunlaştığının farkına varırız. Roş Aşana’nın Tanrı katında yargılandığımız gün olması sebebiyle, geçim,sağlık uzun ömür vb. konularda istekte bulunmak yakışık almayacaktır. Bunun yerine, Tanrı’yı Kral olarak kabul ettiğimizi, dolayısıyla bizlere emretmiş olduğu her şeyi dinleyerek takip edeceğimizi ilan ederiz.
Yine de, Tanrı’dan ihtiyaçlarımızı gidermesini istememiz de O’nu Kral olarak ilan etmemizden çok farklı bir kavram değildir. Tanrı’dan ihtiyaçlarımızı gidermesini isteyerek, aslında, O’nun bizden üstün olduğunu, ve her şeyimizde O’na bağımlı olduğumuzu kabullenmiş oluruz.
Bu iki gerçeği ortak bir paydada buluşturabilmek için simgesel yiyecekleri kullanırız. Bu yiyecekleri yiyerek, Tanrı’dan üstü örtülü olarak ihtiyaçlarımızı gidermesini rica ederiz. Ana temasının yargı olduğu Roş Aşana gününde, isteklerimizi Tanrı’ya doğrudan değil, bu sembollerle iletmeye çalışarak, günün ruhuna aykırı davranmamaya gayret ederiz.
Yukarıda bahsedilen sembolik yiyeceklerle ilgili olarak Roş Aşana’nın her iki gecesinde de ufak bir seremoni yapılır. İstanbul’daki geleneğe göre seremoni aşağıdaki gibidir:
Keila’dan çıkılıp eve gelindiğinde (Şabat ise Şalom Alehem ve Eşet Hayil okunduktan sonra) Kiduş yapılır. Daha sonra Netilat Yadayim (ellerin yıkanması) ve Amotsiden sonra Yei Ratson’lar okunarak ilgili sembolik yiyecek yenir. “Yei Ratson”, “Senin isteğin öyle olsun ki…” anlamını taşır ve ardından yenilen yiyeceğe uygun bir cümle okunur. Sıra şu şekildedir:
Herkes Aets berahası söyleyerek bir parça elma, ya da elma tatlısı yer ve ilk Yei Ratson okunur.