Amerika Birleşik Devletleri’nin Jeolojik Yapısı

[Jaqen]

Amerika Birleşik Devletleri’nin Jeolojik Yapısı






Amerika Birleşik Devletleri, yüzey şekilleri açısından, doğudan batıya doğru, meridyenlere paralel dört bölgeden oluşur. Sahıl kısmı, kuzeyde oldukça dar olarak oluşmuş, New York City güneyinde ve Florida yarımadasında sonlanır.


Yakın jeolojik çağlardaki bir deniz yükselmesi neticesinde, Hatteras burnuna dek oldukça çok girintili ve çıkıntılı olan sahil şeridi, güneyde basık ve bataklıktır. Ova, batıda Apalaş sıradağlarına uzanan yıpranmış bir kıyı duvarı ile sonlanmıştır. Apalaş dağları, yakın jeolojik çağlardaki bir yükselmeyle oldukça gençleşmiş ihtiyar dağlardır.

Doğuda, yüksek kısımların yer aldığı kristalleşmiş masifler basamaklar şeklinde uzanır. Orta kısımlarda, ilkel devirlerde kıvrılarak sivrilmiş yaşlı dağlar, zamanla yıpranma neticesiyle düzleşmiş ve özellikle Büyük vadi bölgesinde, oldukça ince uzun ova şeritleri ve bu şeritlere paralel tepelerle yer yer ayrışmıştır. Batıda, yaşlı tortullaşma tepeleri arasında oldukça yüksek Cumberland ovası yer alır. Büyük ovalar, 1000 km genişliğinde engebesiz bir düzlük halinde Büyük Göller bölgesinden Meksika körfezine doğru uzanır.





Geniş düzlük üzerindeki en yüksek zirveler 800m’yi bulmayan Ozark ve Ouachita yükseltileridir. Kuzey kısımda, Yukarı Missouri ve Yukarı Mississippi, daimi buzlar bölgesinin güney sınırına paralel uzanır. Buzullar sınırında morenler, Wisconsin bölgesinde tepelik bir arazi oluşturur. Güneyde kısımda yayla, Meksika körfezinde oldukça alçak, kumlu ve batak bir sahilde sonlanır. Kıyının tek önemli uzantısı, Florida batısında Mississippi deltasının yaptığı kıvrımdır.



Yaylaların görüntüsü, doğudan batıya doğru da farklılık gösterir: Mississippi’nin sağ kıyısında, kayalık dağların diplerine kadar 500 metreden 1500 metreye çıkar. İkinci ve üçüncü jeolojik zamanlarda oluşmuş, fakat kıvrılmamış tortullaşma kütleleri: derin yataklarda akan hırçın nehirlerin dar vadileriyle oyulmuştur. İklimin kuraklığı, hareket halindeki kum tepeleriyle örtülü, badlands denilen bozkırların meydana gelmesine sebep olmuştur. Arazinin jeolojik yapısı gereği, aşınmağa dayanıklı kütlelerin, dayanıksız kütleleri izlediği bölgelerde kıyı, girinti çıkıntılarla oyulmuştur. Mississippi yaylası, 40. paralelden deltaya kadar uzanan geniş bir alüvyon ovasıdır.

Kayalık dağlar, Amerika Birleşik devletleri topraklarının üçte birini kaplar ve kıtanın bütün yüzey şekilleri gibi, meridyenlere paralel uzanır. Doğuda gerçek Kayalık dağlar, 4000 metreye ulaşır. Arazi, ikinci jeolojik zamanda oluşmuş tebeşirli kütlelerin yükselip kıvrılarak meydana getirdiği tepelerle yer yer engebelenmiş geniş bir kaidedir. Bu yüksek tepelerin zirveleri daimi karlarla örtülüdür ve kristalleşmiş dağların kuzey yamaçları hala alp tipi bir buzullaşmanın izlerini taşır. Ortada, derin çatlaklarla bölünmüş kaide parçalarının ve çatlaklı bir toprak örtüsünün meydana getirdiği yüksek platolar, birbiri ardı sıra uzanır; platolar, volkanik tortullarla kaplanmıştır.

3072_eColumbia’yı çevreleyen az yüksek (500m) ve dar plato, derin boğazlarla yer yer kesilmiş bir lav birikintisidir. Great Basin’in kurak platosunda, (1200m-1500m) bölge iç sularını dışarı akıtacak bir oluk yoktur; bu yüzden, alçak noktalarda, yılın belli zamanlarında tamamen kuruyan tuz gölleri (Büyük Tuzgölü) meydana gelir. Arizona’nın, New Mexico ve Colorado’nun yüksek ileri 2000m’yi aşan platolarını Great Basin’den Wasatch dağlarının teşkil ettiği duvar ayırır. Batıda, yüksek dağlar sıralanır; kuzeyde Cascade dağları, güneyde Sierra Nevada bu dağlar, Kayalık dağlar kaidesinin, üzerindeki tortullaşma örtüsüyle birlikte yükselmiş sivrilikleridir ve tortu tabakaları arasına granit kayalar da sokulmuştur.

Oldukça fazla yağış alan bu dağlar, orman tabakası ve karları ile Kaliforniya kısmının su haznesini teşkil eder. Pasifik kıyısını takip eden kıyı dağları, Coast Range, üçüncü jeolojik zamanın ikinci yarısında çöken doğu dağlarının kıvrılmasıyla meydana gelmiş, genç ve az yüksek dağlardır. Bir ucu Cascade dağlarına kavuşan dağlar, güneyde bir sıra derin çatlakla (Sacramento ve San Joaquin büyük çukurları) sona erer. Oldukça hoş bir manzaraya sahip olan Kayalık dağlarda kuraklık söz konusudur. Zirveler, buzulların baskısıyla şekil değiştirirken, alçak düzlükler de çakıl taşlarının örtüsü altında yok olur.