Franchising Türleri Nelerdir?



Franchising uygulamaları, uygulandığı ülkeye göre ve sunulan fırsatlar açısından iki grupta ele alınıyor. Sistem uygulandığı ülkeye göre; “ulusal” ve “uluslararası” olarak, sunulan fırsatlar açısından ise; ‘ürün ve marka franchising’i ve ‘işletme sistemi franchising’i şeklinde sınıflandırılıyor. Franchising sözleşmesi bir ülke sınırları içerisinde, şehirler ya da bölgeler arasında yapılıyorsa ‘ulusal franchising’, iki ülke arasında yapılıyorsa “uluslararası franchising” olarak adlandırılıyor.

ABD’de üretici ve satıcı arasında bağımsız bir satış ilişkisi şeklinde başlayan “ürün ve marka franchising”i ise, satış ilişkisi çerçevesinde satıcı şirketin, kendini üretici şirket ile özdeşleştirmeye çalışmasını kapsıyor. Bu tür franchising esas olarak belirli bir marka ya da ticari unvanın kullanılmasını içeriyor. Ayrıca imtiyazı veren şirket karşı taraf üzerinde sevk ve idare dahil, geniş ve sürekli bir denetim hakkına sahip oluyor. Bazı basit konularda, franchise alan kuruluş üretim safhasına da girebiliyor. Otomobil ve kamyon satıcıları, benzin istasyonları, alkolsüz içki üreticileri bu tür franchising’in en tipik örneklerini oluşturuyor.

Franchising’in bir başka türü ise “işletme franchisingi”. Burada franchisee ve franchisor arasında sadece ürün, servis ve marka alanında değil, bir bütün olarak işletme sistemi içerisinde pazarlama ve üretimle ilgili tüm faaliyetleri de içeren bir işbirliği yapılıyor. Daha basit bir anlatımla, bu tür franchising “akıl satmak” olarak tanımlanabilir. Oteller, restoranlar, perakende satış mağazaları, kiralama ve danışmanlık hizmetleri bu sınıflandırma içerisinde yer alıyor. Son yıllarda işletme sistemi franchising’inin büyüme hızı diğer franchising’lere göre daha fazla.

İşletme sistemi franchising’i diyebileceğimiz “business format franchising” sözleşmesinde yer alan 4 temel unsur ise şöyle: Franchisor sahip olduğu belirli bir ismin veya markanın kullanılması için franchisee’ye izin veriyor. Franchisee üzerinde, sözleşme süresince davam eden bir denetim söz konusu. Yine sözleşme boyunca franchisor, franchisee’ye belirli yardım ve hizmetlerde bulunuyor. Bu imtiyaza karşılık bedelin ödeme şekli olan “royalty”nin miktarı periyodik ödemeler şeklinde tespit ediliyor.