Türkistan

Asya kıtasında Türklerin yurdu mânâsına gelen büyük bir ülke.
Tabiî coğrafyası etnoğrafik ve târihî mânâsıyla Türkistan’ın hudutları şöyledir: Güneyden Gürgan Nehri Horasan Dağları Kopet Dağı Kuhî Baba Mezdûran Tapcak ve Ak Dağları Hindukuş Sırtları Mustag-Kuenker Sıradağları; doğudan Doğu Türkistan’ın doğu hudutları Sucav civârında 98°50’ kuzey paraleli 40°50’ doğu meridyeni noktası; kuzeyden Cungarya ve Kazakistan’ın kuzey hudutlarını meydana getiren İrtiş Havzası ve Aral-İrtiş su ayırımı hattının kuzey yamaçları; batıdan Kuzey Ural Dağı Yayık Nehri İdil’in denize döküldüğü yer olan Bökey Orda ve Hazar Deniziyle çevrilidir. Yüzölçümü altı milyon kilometrekare civârındadır.

Türkistan; Batı Türkistan Doğu Türkistan Afgan yâhut Güney Türkistan ve İran Türkistan’ı olmak üzere dört bölüm hâlinde incelenir. Batı Türkistan Türkmenistan Özbekistan Tâcikistan Kırgızistan Kazakistan; Doğu Türkistan Çin Halk Cumhûriyeti; Güney Türkistan Afganistan; İran Türkistan’ı da İran hudutları içindedir. Güneydeki Afgan Türkistan’ı; Afganistan’ın kuzeyinde bend-i Türkistan ve Hindukuş dağ sırası önünde Seyhun Vâdisine ve Batı Türkistan Çukureli’ne doğru uzanan alçak sahadır. Afgan Türkistan’ının en büyük şehri Mezar-ı şeriftir. İran Türkistan’ı; İran’ın Estarâbâd ve Deregiz vilâyetlerini içine alır.

Türkistan Türklerin yurdu mânâsınadır. Târihî geçmişi çok uzundur. Binlerce yıldan beri Türklerin yurdu olup topraklarında pekçok devlet kuruldu. Üzerinde çok büyük hâdiseler olup tesiri hâlâ mevcuttur. Türkistan’ın târihi eskiden Türk devletleri Çinliler Moğollar 19. yüzyıldan îtibâren de Ruslar Çinliler Afganlılar İranlılarla alâkalıdır. Türkistan’a hâkim Türk devletleri kuran Hunlar Tabgaçlar Göktürkler Uygurlar Karahanlılar Gazneliler Selçuklular Harezmşahlar olup 13. yüzyılın başında da Moğolların işgâline geçti. Moğollardan sonra da çeşitli hanlıkların idâresinde kaldı. Batı Türkistan 1867 yılında Rusya’nın işgalindeyken 1991 yılında Özbekistan ve Türkmenistan’ın öz toprakları oldu. Doğu Türkistan Çin’in işgâlinde Güney Türkistan ise Afganistan’ın hâkimiyetinde bulunmaktadır. İran Türkistan’ı İran’dadır.