Osmanlı Devleti’nde merkezi otoritenin sarsılması sonucunda çok sayıda isyan çıkmıştır.


İstanbul İsyanları (Merkezi – Askeri İsyanlar)

İstanbul’da, genellikle Yeniçerilerin çıkardığı, zaman zaman medrese öğrencileri ve halkın da desteklediği isyanlardır.


İstanbul İsyanları’nın Nedenleri

✓ Merkezi otoritenin bozulması,

✓ Yeniçeri Ocağı’nda disiplinin bozulması nedeniyle ‘devlet ocak içindir’ anlayışının kabul görmesi,

✓ Ekonominin bozulmuş olması nedeniyle Yeniçerilere düşük ayarlı parayla ulufe dağıtılması

✓ Ulufe ve cülus bahşişlerinin aksaması

✓ Devşirme asıllı bazı devlet adamlarının kişisel çıkarları nedeniyle Yeniçeri Ocağı’nı kullanmaları

***III. Murat döneminde Kapıkulu Askerleri ve maaşlarının ayarı düşük paradan verileceğini duyan Yeniçeriler isyan ederek defterdarın öldürülmesini istediler. İstekleri kabul edilince isyan büyümeden sona erdi.

***1622 yılında II. Osman’ın Yeniçeri Ocağı’nı kaldırmak istediğini öğrenen Yeniçeriler, II. Osman’ı tahttan indirerek öldürdüler.

***Küçük yaşta tahta geçen IV. Murat’a gözdağı vermek isteyen Yeniçeriler ve sipahiler cülus bahşişi alamadıkları için ayaklandılar. Hazinede yeterli miktarda para olmadığı için saraydaki altın ve gümüş eşyalar eritilerek bastırılan paralarla bahşişler dağıtılınca isyan sona erdi.

***Yine IV. Murat döneminde 1632′de Yeniçerilerin aleyhinde fikirlere sahip olan bazı devlet adamlarının görevden alınmasını isteyen Yeniçeriler ayaklandı. Padişahın gözü önünde Sadrazam Hafız Ahmet Paşa’yı öldürdüler. Ancak IV. Murat otoritesini kurunca Yeniçerilerin elebaşlarını idam ettirdi.

***IV. Mehmet’e karşı Yeniçeriler, aylıklarının ayarı düşük parayla verilmesini gerekçe göstererek isyan çıkardılar. Yeniçerilerin istediği devlet görevlilerinin idamı ile sona eren 1656′daki bu ayaklanmaya “Vakayı Vakvakiye” (Çınar Vakası) denildi.

***1687 yılında yeniden ayaklanan Yeniçeriler, İstanbul üzerine yürüyerek IV. Mehmet’i tahttan indirdiler.

İstanbul İsyanları’nın Sonuçları

✓ isyancıların isteklerinin yerine getirilmesi, merkezi otoritenin bozulmasına ve yeni isyanların çıkmasına neden oldu.

✓ İstanbul isyanları sonucunda; başkentte can güvenliği bozuldu ve devlet otoritesi sarsıldı. Yeniçeriler siyasette önemli bir konuma geldiler.

Celali İsyanları (Anadolu İsyanları)

Yavuz Sultan Selim döneminde, Bozoklu Celal adında bir sipahinin Tokat civarında çıkardığı ayaklanmaya benzer özellikler taşıyan bu isyanlar, Celali İsyanı adını almıştır.

Celali İsyanları’nın Nedenleri


✓ Merkezi otoritenin bozulması nedeniyle Anadolu’daki olumsuzlukların giderilememesi,

✓ Osmanlı Devleti’nin İran’la ve Avusturya ile yaptığı savaşların Anadolu’yu ekonomik yönden olumsuz etkilemesi,

✓ Asker kaçaklarının yakalanmamak için Anadolu’da çeteler kurarak yağmalamalar yapması,

✓ Ekonominin bozuk olması nedeniyle vergilerin yükseltilmesi

✓ İltizam sisteminin yaygınlaştırılması nedeniyle tımarlı sipahilerin azalması

✓ Bazı yerel yöneticilerin veya iltizam sahiplerinin, kendi çıkarları için halktan ağır vergiler almaya başlaması ve halkın buna tepki göstermesi

Bu nedenlerin etkisiyle Anadolu’da Karayazıcı, Deli Hasan, Tavil Ahmet ve Kalenderoğlu İsyanları çıkmıştır. Osmanlı Devleti, çıkan bu isyanları sert tedbirler alarak ve şiddet kullanarak bastırdı.


Celali İsyanları’nın Sonuçları


✓ Köylüler, Anadolu’da can güvenliğinin sarsılması nedeniyle topraklarını bırakarak şehirlere göç etmeye başladılar.

✓ Şehirlerde işsizlik sorunları ortaya çıktı.

✓ Tarımsal üretim azaldı.

✓ Tımarlı sipahilerin sayılarının azalması nedeniyle orduya ücretli askerler alındı.

✓ Halkın devlete olan güveni azaldı.

✓ Anadolu’da çok sayıda insan öldü.

✓ Vergiler düzenli toplanamadı.

***İsyanların zor kullanılarak bastırılması, isyanların temel nedenlerinin ortadan kalkmasını önlediği için Celali İsyanları sürekli olarak Osmanlı Devleti’ni meşgul etmiştir.

***Celali İsyanları nedeniyle Osmanlı ordusunun bir kısmı sürekli olarak Anadolu’da kaldığı için cephelerdeki askeri güç zayıfladı ve savaşlarda istenilen sonuçlar alınamadı.


Eyalet İsyanları


XVII. yüzyılda Osmanlı Devleti’nde ototrite boşluğu nedeniyle bazı eyaletlerde çıkan isyanlardır. Sivas Valisi Vardar Ali Paşa, Erzurum Valisi Abaza Mehmet Paşa, Lübnan’da Dürzi lider Fahreddin ve Halep’te Beylerbeyi Canbolatoğlu Ali Paşa isyanları ile; Bağdat, Yemen, Eflak, Boğdan, Erdel, Trablusgarp ve Kırım’da çıkan isyanlar bunlara örnek olarak gösterilebilir.Bütün bu isyanlar, zor kullanılarak ya da isyancılara tavizler vererek bastırılmıştır.